Verkenningen
Tekst: Ari Lannoy, uit het boek ‘Le Domaine des Grottes de Han, une aventure humaine’ van Albert Joris.
De mens en de Grot... Een lange geschiedenis waar ik graag over vertel, want ik ken ze goed. Het is immers ook een beetje mijn verhaal. In deze tekst neem ik jullie mee op een groot avontuur: de verkenning van de binnenkant van de heuvel. En, zoals speleologen dat zo vaak zeggen: “Het gaat verder!”
Ik ben Ari Lannoy, geboren in 1987 en sindsdien ben ik zowat altijd in de Grotten van Han te vinden! Mijn beide ouders waren er gids en ik mocht regelmatig mee tijdens hun rondleidingen of speleotochten. Maar mijn band met de Grotten gaat zelfs nog verder dan dat: 7 generaties in mijn familie zijn of waren gidsen. Sinds de jaren 1850, van generatie op generatie, leiden we er groepen bezoekers rond. En ook vandaag is het mijn speelterrein. Ik observeer, ik bestudeer, ik verken alle hoekjes en kantjes van het parcours... Maar laten we beginnen bij het begin!
De eerste stappen...
De eerste sporen van menselijke aanwezigheid in de Grotten zijn stukjes steenkool die dateren van ongeveer 10.500 jaar geleden. Vuursporen werden teruggevonden in de galerijen het dichtst bij de buitenkant. In dit stadium gaat het wel eerder om bezetting dan verkenning. Want verkenning zou betekenen dat mensen het ondergrondse netwerk van de Grotten wilden ontdekken, en dat was toen nog niet het geval.
Doorheen de tijd evolueerde de functie van de Grotten: een heiligdom, een schuilplaats, een verstopplek voor boeven... In de bedding van de rivier, op de plek die we nu het Hol van Han noemen, vonden we heel wat sporen van mensen. Meer info over de archeologie!
De abt van Echternach, Jean Berthels (1544 - 1607), is de eerste persoon die schrijft over de Grotten. Hij schrijft: “Verschrikkelijk om te zien, op de grens van het hertogdom van Luxemburg, niet ver van Rochefort, in het dorp Han-sur-Lesse.” Iets later, in 1608, vinden we ook een eerste kaart van de Grot.
Vanaf 1743 zien we alsmaar meer beschrijvingen en tekeningen van de Grot. Men kende toen zelfs dezelfde ingangen en galerijen als duizenden jaren ervoor of in feite zelfs iets minder! Er staat nog zoveel te gebeuren...
De eerste Grote Ontdekker
In de 18de eeuw komen gegoede mensen, die de tijd hadden om te reizen, naar het dorp om de 300 meter lange galerijen te bezoeken bij het Hol van Han, wellicht onder begeleiding van de dorpsbewoners. Het moet een spannende expeditie geweest zijn om af te dalen in dat gapende, donkere gat met enkel fakkels als verlichting!
In 1809 komt er een Gentse toerist naar het dorp. Hij stelt Jean-Baptiste Remy, de toenmalige gids én de molenaar van het dorp, voor om een bezoekersregister te openen. Het betekent eigenlijk de officiële start van georganiseerde bezoeken aan de Grotten van Han. Een memorabel moment, toch?
8 jaar later, tijdens een bezoek op 6 augustus 1817, zorgt diezelfde gids Remy voor een verbinding tussen het Hol van Han (de huidige uitgang van de Grot) en het Hol van Enfaule, aan de andere kant van de heuvel. Zo wordt voor het eerst een doortocht door de Grotten van Han mogelijk.
.jpg)
De eeuw van wetenschap
Gids Jean-Baptiste Remy doet in 1822 nieuwe ontdekkingen. Maar deze keer pakt hij het anders aan. Er vindt voor het eerst een echte wetenschappelijke verkenning plaats. Twee wetenschappers van de 'Académie de Sciences' van Brussel, Kickx en Quetelet genaamd, benaderen gids Remy. Ze willen de holtes in de Boine-heuvel verkennen en ze in kaart brengen. Op die manier worden er 200 meter aan galerijen ontdekt en toegevoegd aan het netwerk van mr. Gille, de eigenaar van de Grot. Kickx et Quetelet publiceren het eerste grondplan van de Grot, waarop ze 1.367 meter rapporteren. Dit is het begin van een enthousiasme dat ervoor zorgt dat tal van speleologen, tot op de dag van vandaag, de Grot willen verkennen.
6 jaar later verkent een nieuwe wetenschapper, arts Joseph Alleweireldt, de Grot met gids mr. Vigneron. Hij wil namelijk in detail de toegangen en doorgangen beschrijven. In het kader van zijn studies, ontdekt mr. Vigneron zelf ook 457 meter aan nieuwe ondergrondse delen, die vandaag nog bezocht worden: de Vigneronzaal, de Galerij van de Kikker, de Vossenzaal en aan het eind van de doortocht, de Scarabeeënzaal. De namen van de zalen die verwijzen naar dieren duiden op een nieuwe fase in de geschiedenis van de ontdekkingen!
In de jaren daarop, ontdekt gids Marée een kleine zaal die in 1857 toelaat om de richting van het bezoek om te keren.
Echte avonturiers
Je hebt het begrepen: gidsen speelden tot hiertoe een belangrijke rol in de verkenningen: Remy, Vigneron en Marée volgden elkaar op in het gidsen en het ontdekken. En daar stopt het niet! De jaren 1850 zijn erg belangrijk in de geschiedenis van het Domein. In deze periode is Pierre Lannoy de hoofdgids, ook de hoofdconducteur genoemd. In 1856 wordt de hele site (de terreinen boven- en ondergronds) overgekocht door Edouard de Spandl. Hij is het die het toerisme naar de Grot een echte boost geeft.
In 1858 worden er bijna 900 meter aan nieuwe galerijen ontdekt. Op 16 mei doorkruisen priester Ambroise Jaradin, gepassioneerd door de Grot, geholpen door Henry Remy (de zoon van de molenaar van 1817) de Styx-zaal en ontdekken ze het Capitool. Negen dagen later, op 25 mei, keren Jaradin, leraar Pochet, gids Lannoy en mr. Charlier terug naar een kruipgang in het Caveau en ze ontdekken er een lange galerij van 584 meter – de Galerij van de Avonturiers – die hen leidt naar hét juweeltje van de Grotten: de Mysterieuzen. De avonturiers staan versteld van de schoonheid van deze zalen. Dit is ongetwijfeld de mooiste plek in het hele ondergrondse netwerk. Maar... ze gaan ervan uit dat niemand het ooit zal zien want de Galerij van de Avonturiers is zeer moeilijk te bereiken voor een doorsnee bezoeker. Ze graveren hun naam in een modderbank en keren na een memorabele dag terug naar het daglicht, verlicht door de kaarsen die ze meehadden.
De dag erna keert Pierre Lannoy alleen terug, via de andere zijde. Via de Styx en het Capitool, ontdekt hij de Galerij Lannoy, die hen recht naar de Mysterieuzen leidt! Hoewel dit een dag eerder nog onmogelijk leek, vindt hij dus een veel makkelijkere toegang die ook bezoekers toelaat om de natuurpracht te bewonderen.
.jpg)
Een familiegeschiedenis
Pierre Lannoy was de overgrootvader van mijn overgrootvader. Sinds hem, volgen we elkaar op in de familie, generatie na generatie leiden we mensen rond in de Grotten. Ik ben dus de 7de generatie die gids en verkenner is van de Grotten van Han.
Ik was altijd al nieuwsgierig naar hoe die ontdekking van Pierre Lannoy precies gebeurd is. Heeft het met geluk of toeval te maken? Wist hij de avond ervoor toen hij met zijn kameraden op pad was, al waar hij ongeveer was? Volgde hij zijn intuïtie toen hij langs de andere kant terugkeerde? Had hij het niet verteld aan de anderen? Ik zal het waarschijnlijk nooit weten... Maar zijn ontdekking liet in elk geval toe om met bezoekers een nieuwe route te volgen, die gebruikt werd tot in 1962!
Deze gebeurtenissen betekenen in feite het einde van de eerste grote periode van speleologie in Han, zelfs al bestond de term speleologie toen nog niet. Na deze grote ontdekking wordt er gedurende een eeuw geen grote ontdekking meer gedaan.
Een mysterieuze en grillige rivier!
Het Boine-massief herbergt nog zoveel wat we niet weten... De rivier die erin verdwijnt en er weer uitkomt bijvoorbeeld. Langs waar stroomt ze erdoor? We zien ze hier en daar in de Grotten, maar dat is slechts een klein stukje van haar ondergrondse parcours.
In 1933 duikt Robert de Joly, een bekende Franse speleoloog, met een zuurstoffles in de Afgrond van Belvaux. Deze eerste poging om er te duiken is het vermelden waard, maar levert geen waardevolle ontdekkingen op. In 1953 doen Jacques Théodore en Robert Stenuit nog een poging. Ze zijn daarmee de eerste echte ondergrondse duikers in België. Met behulp van nieuwe duiktechnieken verkennen ze twee kleine ondergelopen gangen stroomopwaarts gelegen van de Wapenzaal en de Ronde en Ovale Zaal.
In 1959 zit speleologe Jacqueline Desmons vast gedurende 41 uur in het Trou de Crevés. Na een hevige storm, had de sifon zich gevuld met modder, waardoor de speleologe er niet meer uitgeraakte. Duiker Marc Jasinski slaagt erin om haar te redden door in het modderige water te duiken. Het is ook hij die de verkenningen via het water herneemt in datzelfde jaar en er het Zuidelijke Netwerk ontdekt. Zijn duikbuddy Pierre Brichard komt echter om het leven in een ondergelopen gang – die daardoor de naam krijgt Siphon de l’Au-delà (‘Sifon van het hiernamaals’) – stroomopwaarts van de Wapenzaal. Deze tragische gebeurtenis op 12 september 1959 zorgt voor een pauze van enkele jaren in de speleologieverkenningen.
Golden Sixties
Ik schreef eerder al dat het toeristische parcours gedurende 105 jaar onveranderd bleef. Een record! Maar in de jaren 60 komt het Domein echt tot leven. Er vinden overal, in en op de heuvel, opgravingen en expedities plaats.
In september 1962, ontdekt de Spéléo Club Verviétois de Verviétoisgalerij. Ze verbindt de Vigneronzaal met de Mysterieuzen. Op 6 maanden tijd worden de gevonden 236 meter ingericht voor bezoeken. Dat is zeer goed, want het vergemakkelijkt het toeristische parcours door de laagste, modderige en minder mooie passages te vermijden. Op dit moment blijft het grootste deel van dat parcours ongewijzigd, en dat dus sinds 1963!
Een ander voorbeeld van een gigantisch project in dit decennium: het graven van de Tunnel, een nieuwe toegang tot het hart van de Grot, van de plek waar de Lesse weer bovenkomt tot de Galerij Lannoy, via de Petites Fontaines. Het moet een hele belevenis geweest zijn toen!
Een fantastisch kerstcadeau
De zuidelijke helling van Boine is in 1964 weer een gespreksonderwerp. Een groep jonge speleologen en natuurliefhebbers bestuderen de vleermuizen in het Hol van Picot. Op 26 december doen ze door een rots om te kantelen in de onderliggende leegte, een van de mooiste ontdekkingen in de geschiedenis van de speleologie in België. Ze zien een opeenvolging van gigantische zalen voor zich, met tal van kalkafzettingen en dat verspreid over meer dan 2 km: de Père Noël Grot.
Deze plek had 50 jaar eerder al eens de aandacht getrokken. In de winter toen het erg koud was, kwamen er slierten warme stoom doorheen de stenen bovenop de heuvel op deze plek, waardoor er weelderige mossen ontstonden. Dit betekende dat er zich een leegte onder moest bevinden. En die ontdekten Deflandre, Vivier, Léonard, Sturbois en Petit dus bij wijze van kerstcadeau in de kerstperiode in 1964.
De Afgrond van Belvaux
In 1971 deed er zich nogmaals een tragisch ongeluk voor: op 25 augustus kwam Daniel Ameye om het leven in de Afgrond van Belvaux. Hij werd nooit teruggevonden. Hierdoor werd er niet meer gedoken in Han tot 1985.
Maar andere verkenningen bleven wel doorgaan. Tussen 1964 en 1972 graaft de Speleoclub van de KULeuven in een galerij die tevoorschijn komt onder het portaal van de Afgrond van Belvaux: de Drève des Etançons. Na 501 werkdagen behalen ze eindelijk eens een overwinning op de rivier! Ze ontdekken het netwerk van de ondergrondse Lesse, stroomafwaarts van de Afgrond. Hierdoor kan men 1.500 meter toevoegen aan het ondergrondse netwerk van de Grotten van Han en kan men er 800 meter van de rivier verkennen. Uniek in België!
In 1987 slagen duikers Michel Pauwels en Claude Grandmont erin de Siphon de l’Au-Delà te doorkruisen, 38 jaar na de dood van Pierre Brichard. Ze brengen meerdere sifons vanuit de Wapenzaal aan het licht, goed voor een lengte van 372 meter en een diepte van 32 meter. Ze vinden zo het netwerk van de ondergrondse Lesse terug, dat al toegankelijk was via de andere kant dankzij de Drève des Etançons. De Afgrond van Belvaux, een mythisch en symbolisch obstakel van 42 meter diep, wordt dus eindelijk overwonnen in 1988 door Pauwels, Bastin en Hoenraet. Het mysterie van de ondergrondse Lesse is eindelijk opgelost!
.jpg)
De 21ste eeuw
Het officiële grondplan van de Grotten van Han toont dankzij deze laatste ontdekkingen 14.248 meter aan galerijen. Daarmee is dit het langste netwerk van België (de Grot van Lorette in Rochefort is de 2de langste met 6.595 meter). Het gaat meer bepaald om 10.693 meter voor de Grot van Han, 2.115 meter voor de Père Noël Grot en 1.440 meter voor het Trou des Crevés.
Op de plannen zien we dat de Pinksterzaal in het Zuidelijke Netwerk zeer dicht bij de ondergrondse Lesse ligt. In november 2019 wordt er een verbinding gemaakt door een twintigtal meter te graven in de klei. Ik was erbij op de dag dat de verbinding lukte. Een emotioneel moment voor de hele groep, moet ik zeggen, vooral op het moment dat je van diep in de galerij de woorden: "We kunnen door!", hoort. Een onvergetelijk moment.
Een maand later, tijdens mijn werk in de winter in de Koepelzaal, deed ik zelf ook een ontdekking. Het geluid van het water door de rotsen trok me aan. Ik daalde af tussen de wand van de zaal en het losse puin en het geluid werd luider en luider. Plots kwam ik aan een klein gat aan een overhangend gedeelte boven de rivier (erg tumultueus op dat moment van het jaar). Ik was in de Sentinellezaal. Weer een nieuwe doorgang ontdekt!
161 jaar na de ontdekkingen van mijn voorouder, betekende het erg veel voor mij. Voelen dat mijn nieuwsgierigheid me naar het onbekende trok, dat mijn hart sneller ging kloppen toen ik zag dat het me ergens naartoe leidde... En dan de terugkeer naar het bekende. Ik wou het aan iedereen vertellen!
“Het gaat verder!”
Marc Jasinski legt op een mooie manier uit hoe emotioneel zo een moment kan zijn: “Voor alle speleologen ter wereld zijn er enkele magische woorden die de hoop op en het geluk van een ontdekking te beleven beschrijven, de intense vreugde die je dan voelt. Die woorden zijn heel eenvoudig: “Het gaat verder!” (...) Ik geloof dat het menselijk lichaam gemaakt is om te ontdekken, om dat fysieke geluk te voelen van één te worden met deze ruwe omgevingen die voor de ‘gewone’ mens niet toegankelijk lijken.”
Ik ben ervan overtuigd dat er nog heel wat dingen te ontdekken zijn en ‘dat het dus altijd verdergaat’!
Deze tekst werd geschreven door Ari Lannoy. De tekst komt uit het boek ‘Le Domaine des Grottes de Han, une aventure humaine’ van Albert Joris. Het is te koop in de winkels op het Domein.
.jpg)